唐高祖之第三女,微时嫁柴绍。高祖起兵反隋,绍与妻谋曰:“尊公欲扫平天下,绍欲迎接义旗,二人同去则不可,吾独行又俱后害,未知机如何?”妻曰:“公宜速去。予一妇人,临时自为计。”绍即间行至太原投高祖。妻乃归酃县,散家资,起兵以应高祖,得兵七万人,颇多为女子,与太宗俱围京城,号曰娘子军。京城平,封为平阳公主。
唐高祖(李渊)的第三个女儿,地位低微时嫁给了柴绍。唐高祖率兵起义,柴绍和妻子商量说:“你父亲想平定混乱的天下,我想投奔起义军,一起离开不可行,我独自走后又害怕你有危险,到底应该怎么办呢?”妻子说:“你应该速速离开。我一个妇女,到那时自己会有办法的。”柴绍立刻抄小路赶往太原投奔唐高祖(李渊)。他的妻子则回到酃县,拿出家里的积蓄,组建一支军队来响应唐高祖(李渊),招募到的士兵有七万人,很多都是女子,和唐太宗(李世民)一齐包围了京城,号称“娘子军”。京城被攻下以后,她被封为平阳公主。
昔时共说窦家椿,今见清门五桂新。
我亦乡闾夸盛事,比君家尚少三人。
天地方摇落,江湖入梦思。
三为京辇客,十见载华移。
亹亹金闺直,萧萧素发垂。
残年饱吃饭,细诵少陵诗。
讼牒日已稀,私幸庭无留。
胡不了租税,顾为此拘囚。
催科迫星火,对案亦包羞。
作苦念田家,岁莫得少休。
羔酒会邻里,盍归与妇谋。
刻期亦人耳,吾其反自修。
朝来一穗看炉烟,遽挽银河下九天。
东海不冤私自幸,南阳高卧且随缘。
佳名德雨闻前代,尺字商霖证昔年。
老子婆婆那辨此,两翁心印有人传。
揽飞云兮遐思,轶迅飙兮流目。涪之水兮渺瀰,秘殊境兮仙谷。
彼仙谷兮何有,辟埃氛兮泬寥。森幽篁兮拥翠,蓊嘉柏兮相樛。
路窈窕兮山盘纡,田可稼兮溪可渔。谷中人兮归何时,雾冥冥兮雨霏霏。
人心洪涛兮冲君航,世途羊肠兮隤君马。盍舍策兮停桡,聊相羊兮田野。
兰室兮蕙裯,鹤舞兮猿嗥。君归来兮何乐,澹无取兮焉求。
敷床兮千万轴,问何如兮岳之麓。慨视世兮抢攘,忍洁身兮幽独。
谷中人兮无淹留,霭肤寸兮泽九州。芳菲菲兮未沫,期岁晚兮逍遥。
江路三年别,心旌万里摇。
登龙空有梦,蛰蚁困无聊。
侧听除书峻,深期庙论调。
方看仪玉笋,胡遽理荪桡。
在昔推华族,於今壮本朝。
谈迁承绪远,坡颍更难超。
江汉英风迥,堪舆间气饶。
文传千户印,和备九成箫。
撼地喧雷鼓,当空插斗杓。
灵龟韬远见,瘦鹤峙孤标。
久矣驽陵骥,凄其秸避鵰。
与时为准的,立己有科条。
蚤岁趋严诏,修石耸百僚。
青藜窥夜读,纨箑障尘飘。
扆绾藩侯绂,运驱使者轺。
通才期用世,所至蔼腾谣。
将略雄诸葛,皇灵格有苗。
帝思前席问,命下赐环招。
敷奏趋丹陛,疏荣逼紫霄。
一朝惊玉立,三馆看缨彯。
晓露坳螭润,春风砌药娇。
倚才兼夕拜,专对褫大骄。
草诏銮坡夜,横经鹤禁朝。
紫荷班已峻,黄阁路非遥。
感泊君恩重,伤嗟世论浇。
维时忧旱吧,大地偏炎熇。
公道荒荆棘,舆情渴蓼萧。
直前臣语戆,蹙听帝心怊。
剪爪晨颂綍,濡膏夕酒飘。
孤鸣知凤瑞,众疾奈鸠佻。
贾勇对囊上,嘘回士气消。
防门狞九虎,利吻噪群鸮。
自古讥簧巧,伤人甚骨销。
吾身任江海,公论付刍荛。
姱节寒冰雪,归情逆汐潮。
鹭鸥波浩荡,龙鹤梦岧峣。
雅量陂难挠,身心柏后凋。
不妨间袖手,冷看疾所镳。
咏草春波绿,移休夜雨潇。
湖边鸿并影,梦里鹿巨蕉。
庸俗偏酣豢,清风久寂寥。
菉葹纷蔽户,萧艾服盈腰。
甘作墦间乞,真成陌上挑。
迷余争窘步,俚耳怪闻韶。
主自明如舜,人宁免吠薤民时虽落落,
任运独嚣嚣。正论何曾泯,
群公莫误料。邦基期奠鼎,
邻火逼回飚。漫倚泥封谷,
徒嫌斗击刁。护疽虽暂逸,
废食可禁枵。尝胆当忘食,
求衣合在肖。若为人杞梓,
空使侣渔樵。蜡润东山屐,
当即漫北阙貂。雅签搜蠹槁,
画舫看鱼跳。回首尧天阔,
惊心吨路迢。仆夫悲马跼,
詹娇拂龟燋。忍遐心写,
悬知睿想翘。天街催并辔,
里社耻题桥。慨念材成就,
艰如器琢雕。扶持非有素,
运用恐无繇。康世先营度,
犹农待劝劭。可容苗乱莠,
莫使樧侵椒。议必和平勃,
忠无弃董晁。皇皇贤路辟,
汲汲将才骁。不废菁莪育,
精分玉石烧。人心如眷眷,
天理自昭昭。蓄锐勤耕肖,
乘机速度辽。定应人激厉,
可使气嫖姚。催促元勋纪,
欢呼敌首枭。明知霖雨渴,
不用鼎烹要。豫卜中兴汉,
毋徒小惠侨胞。寒儒铣蠹简,
雅志自垂髫。有梦骞鹏浪,
无心玩翠苕。忆曾持铁寸,
误辱采桐焦。步相长楸展,
疾成大瓠呺。长怀梧凤表,
屡赋草虫喓。官冗盆缫蚕,
身羁甲附周。不辞行役倦,
愿有趣燕居夭。抱璞求礲琢,
荒畴蓑穮。木瓜如许赠,
誓志报琼瑶。
当轩酌酒酹花神,愿得年年对此辰。莫就开时看早暮,枝南枝北总芳春。
昨宵枕上听风雨,秪恐纷披花欲残。晓起寻芳来涧外,依然玉树两相欢。
东都昔称桓侍御,凛冽冰霜动朝著。乘骢到处慑豪雄,九陌人人行且避。
桓郎一去今千载,六察寥寥继手采。铁冠白简谁可方,喜有汾阳后人在。
君今年才二十馀,琅琅声价高璠玙。发奸摘伏振风纪,星轺几诵皇华诗。
昨朝又捧明光敕,远赴边疆阅戎籍。一泓冰斧手中持,五色春云衣上织。
昂藏揽辔气如虹,绣縠银鞍虎绶红。一道飞霜随驻节,九霄甘雨逐乘骢。
乘骢取道巴渝路,重叠青山莽回互。毡帽峰头日欲低,琵琶峡口云初度。
褒斜南去即苗夷,苦竹黄茆夹岸齐。飞鸟冲烟投古碛,断猿啼月挂深溪。
双旌遥度乌蒙嶂,眼底貔貅拜相向。未须搏击树奇勋,且慰苍苍远人望。