畴(chóu)昔苦长饥,投耒(lěi)去学仕。
将养不得节,冻馁(něi)固缠己。
是时向立年,志意多所耻。
遂尽介然分,拂衣归田里,
冉冉星气流,亭亭复一纪。
世路廓(kuò)悠悠,杨朱所以止。
虽无挥金事,浊酒聊可恃(shì)。
昔日苦于长饥饿,抛开农具去为官。
休息调养不得法,饥饿严寒将我缠。
那时年近三十岁,内心为之甚羞惭。
坚贞气节当保全,归去终老在田园。
日月运转光阴逝,归来己整十二年。
世道空旷且辽远,杨朱临歧哭不前。
家贫虽无挥金乐,浊酒足慰我心田。
投耒:放下农具。这里指放弃农耕的生活。
将养:休息和调养。不得节:不得法。节,法度。馁:饥饿。固缠己:谓陶渊明无法摆脱。
向立年:将近三十岁。渊明二十九岁始仕为江州祭酒,故曰“向立年”。志意多所耻:指内心为出仕而感到羞耻。志意:指志向心愿。
遂:于是。尽:完全使出,充分表现出来。介然分:耿介的本分。介然,坚固貌。”田里:田园,故居。
冉冉:渐渐。星气流:星宿节气运行变化,指时光流逝。亭亭:久远的样子。一纪:十二年。这里指诗人自归田到写作此诗时的十二年。
世路:即世道。廓悠悠:空阔遥远的样子。杨朱:战国时卫人。止:止步不前。
挥金事:《汉书·疏广传》载:汉宣帝时,疏广官至太子太傅、后辞归乡里,将皇帝赐予的黄金每天用来设酒食,请族人故旧宾客,与相娱乐,挥金甚多。恃:依靠,凭借。这里有慰籍之意。
寂寞海东头,殷勤贵客舟。如何经岁约,祇作数宵留。
清玩分行箧,高吟压小楼。更须谋再会,同醉菊花秋。
开棂纳晨光,隐几挹寒翠。以我胸中真,会彼景外意。
孰因夜息存,孰使昼梏累。念虑方清明,体认贵切至。
峨峨成九仞,进进基一篑。勖哉亭中人,涵养玉其粹。
卷舒意何如,颜回坐忘地。
千里还经赤地连,老农作苦也堪怜。
来牟不复歌丰岁,荞麦犹能救歉年。
山色浅深秋泼黛,田毛上下晓披绵。
天公莫遣霜如雪,赤子嗷嗷要解悬。
萍迹长泡转,天崖到处家。
芳菲云过雨,聚散手搏沙。
且唤陈惊坐,共寻留子嗟。
酒狂从旷荡,汉吏要无华。
拜朔台前春色深,碧云江上几沉吟。
霏红腻绿莲花女,抽尽芭蕉一卷心。
青云覆嘉林,明月映珠津理绝有连气,况乃在人伦。
历落帅生姿,礼食先一旬。采撷极玄史,词赋落㻞璘。
我生弱冠余,良游非抚尘。子为膳部郎,予入南成均。
今上岁丙子,再见集庚辰。前后各倾展,言笑日温新。
家能造清酒,儿能娱父宾。昔是新相知,今为旧比邻。
上计边越来,醉我凤城春。笑谑不下楼,安知谁缙绅。
契阔四五年,流思月相巡。予满太常秩,子罴思江纶。
日夕梦我归,入门魂魄亲。交手无别言,但问瘦何因。
冠带即延酌,易我以山巾。尺寸了不殊,形影若可循。
世人言我汝,同心徒异身。今看巾帻交,益知头脑匀。
说梦未终竟,报我及城皞。岁寒冰雪中,松心竹有筠。
三叹此何时,灭没旁人嗔。眼观一堂内,梦见千里人。
见交等形隔,卧托乃疑神。素车尚前语,迷途犹见遵。
况我见为人,分明江海滨。立语卒不尽,且坐留饮醇。
易巾果所宜,梦与形骸真。盍簪此为契,弹冠安足陈。
画船催鼓送将行,一醉离觞下玉京。
延阁漏间空紫橐,洞庭波起猎红旌。
曾冠獬廌奸回讋,却佩龙泉种落惊。
莫向江城叹卑湿,贾生不信使群荣。
永日池馆閟,翳然此林水。夏绿绕涧荣,夕岚当户起。
飞鸟翔深竹,游鱼在清沚。览物契真赏,开筵进芳醴。
宾朋咏《大雅》,丝竹含流徵。意适神自旷,交亲情益喜。
凯风垂南沐,颓景汎西委。嘉会恒难得,世纷方未已。
凡此贤达人,希当慎玉体。
雁声叫断一天秋,寒气凭陵季子裘。
莫恨蛾眉偏薄命,曾知猿臂自难侯。
绕黄花有诗消遣,持紫鳌兼酒拍浮。
未用凄凉如宋玉,月明清思满前洲。